Makau, Çin egemenliğindeki 25 yılda kumar turizmi eksenli ekonomik büyümeye tanıklık etti

PEKIN (AA) - Dünya Bankası verilerine göre, Portekiz yönetimi altında, 1999 yılında gayrisafi yurtiçi hasılası (GYİH) yaklaşık 6,5 milyar dolar olan bölge, 2023'te 47 milyar dolar hasılaya ulaştı. Bölge ekonomisi, 7 kattan fazla büyürken 1999'da yaklaşık 30 bin dolar olan kişi başına milli gelir, 2023'te 58 bin dolara kadar çıktı.

Çin ana karası ile bütünleşme, zaman içinde Pekin'in Makau üzerindeki kontrolünü artırırken "özel idari bölge" statüsündeki emsali Hong Kong'da olduğu gibi, özerk yönetim yapısının ve yerel demokrasinin zaman içinde aşınmasına yol açtı.

Öte yandan hızlı ekonomik büyüme, uygulanan sosyal programlara ve hatta vatandaşlara nakit para dağıtılmasına karşın, eşitsizliklerin artmasına ve gelir adaletsizliğinin derinleşmesine de sebep oldu.

Makau, bugün Çin'e devredilişinin 25. yılını kutluyor. "Tek ülke, iki sistem" anlayışı çerçevesinde kendi hukuk sistemine ve para birimine sahip olan bölge, ekonomik faaliyetlerini çeşitlendirmenin yanı sıra yerel kalkınma stratejisinin ana kara ile daha fazla uyumlaştırılma beklentisiyle karşı karşıya bulunuyor.

Portekiz sömürgesinden Çin yönetimine

Çin'in güneyinde İnci Nehri'nin okyanusa döküldüğü körfezin batı yakasında bulunan Makau, milattan önce 3. yüzyıldaki Çin Hanedanı devrinden beri Çin İmparatorluğuna bağlı bir yerleşim olarak biliniyor.

Ming Hanedanı devrinde, 16. yüzyılda Batı Pasifik'te ticaret üssü arayışında olan Portekiz İmparatorluğu'na 1557 yılında kiralanan Makau, İkinci Afyon Savaşı'nın ardından imzalanan antlaşmayla 1887'de tamamen Portekiz'e bırakıldı.

Çin, 1980'li yıllarda o dönemde İngiliz sömürgesi olan Hong Kong'un devri için İngiltere ile yaptığı müzakerelere paralel olarak Portekiz ile de Makau'un devri için görüşmeler yürüttü. Hong Kong'un devri için imzalanan Çin-İngiliz Ortak Bildirisi ile aynı yıl, 1987'de, Makau'nun devri için Çin-Portekiz Ortak Bildirisi imzalandı.

Bildiride Portekiz, Makau'yu 1999'da Çin'e devretmeyi kabul ederken Çin de 50 yıl boyunca bölgenin ekonomik ve siyasi sisteminin korunacağının güvencesini verdi.

Makau, 20 Aralık 1999'da, 442 yıl süren Portekiz idaresinin ardından yeniden Çin'e devredildi.

"Doğu'nun Las Vegas'ı"

Güney Çin Denizi kıyısında, nehirlerle bölünmüş takımada yerleşimi olan Makau, yaklaşık 33 kilometrekarelik alanda, 700 bin civarı nüfusa ev sahipliği yapıyor.

Makau'nun GYİH'si 2023'te 379,5 milyar Makau patakasına (yaklaşık 47 milyar dolar) ulaştı. Portekiz yönetimi altında, 1999'da yaklaşık 6,5 milyar dolar olan bölge ekonomisi, zaman içinde 7 kattan fazla büyüme kaydederken yaklaşık 30 bin dolar olan kişi başına milli gelir 58 bin dolara kadar çıktı.

Ekonomik büyüme gelir eşitsizliğini de artırdı. Bölgenin iş gücünün yüzde 25'ini göçmen işçiler oluşturuyor. Bunların büyük bölümü düşük ücretli inşaat, otel ve restoran işlerinde çalışıyor.

"Doğu'nun Las Vegas'ı" olarak anılan Makao, dünyanın en büyük kumar merkezlerinden biri konumunda bulunuyor. Kumarhane işletmeleri ve buna bağlı turizm gelirleri, bölgenin GYİH'sinin yüzde 38,8'ini, vergi gelirlerinin ise yüzde 79,6'sını oluşturuyor.

Portekiz idaresinde 1962 yılında kumarın yasallaştığı Makau'da daha önce kumarhaneler sömürge yönetimine ait monopol şirket tarafından işletilirken Çin'e devrinden sonra yeni kumar lisansları dağıtılarak uluslararası işletmelerin yerli ortaklıklarla sektöre girmesine izin verildi.

Bölgenin Çin'e devrinden sonra kumarhane işletmeleri ve buna bağlı turizm endüstrisi, ana karadan gelen müşterilerle giderek büyürken ekonomik faaliyetlerin bu alanda yoğunlaşmasına yol açtı. 2013 yılına gelindiğinde kumar turizmi, bölge ekonomisinin yüzde 60'nı oluşturuyordu.

Siyasal sistem

Siyasal olarak, tıpkı emsali Hong Kong gibi "özel idari bölge" statüsünde olan Makau'nun kendi yasama, yürütme ve yargı organları bulunuyor.

Yürütmenin başında yer alan yerel hükümet başkanı "baş yönetici" olarak anılıyor. Genel oy hakkının bulunmadığı bölgede baş yönetici, iş, toplum ve hükümet temsilcilerinin yer aldığı 400 kişilik Seçim Komisyonu tarafından seçiliyor.

Seçim Komisyonunun gösterdiği aday, Çin'de kabine işlevini yerine getiren Devlet Konseyinin onayıyla 5 yıllığına göreve geliyor. Baş yönetici, en fazla iki dönem görev yapabiliyor.

Yasama işlevini yerine getiren Yasama Meclisinin, 14'ü doğrudan, 12'si dolaylı seçilen, 7'si baş yönetici tarafından atanan 33 üyesi bulunuyor. Dolaylı seçilen üyeler iş, meslek ve çıkar grubu temsilcilerince belirlenerek meclise yollanıyor.

Portekiz Medeni Hukuku'nun yürürlükte olduğu bölgede yargıçlar, tavsiye komisyonunun önerisiyle baş yönetici tarafından atanıyor. İlk derece mahkemelerinin yanı sıra Nihai Temyiz Mahkemesi, yüksek mahkeme işlevini yerine getiriyor.

Pekin'in etkisi artıyor

Hızlı ekonomik büyüme ve ana kara ile bütünleşmeyle birlikte zaman içinde Çin'in bölge üzerindeki siyasi kontrolü de arttı. Pekin'in Hong Kong'da 2019'daki hükümet karşıtı protesto hareketine tepki olarak bölgenin özerkliğine karşı attığı adımlar, Makau'yu da etkiledi.

2021'deki yasama meclisi seçimlerine demokrasi yanlısı figürlerin katılması yasaklanırken yerel Ulusal Güvenliği Koruma Yasası'nda yapılan değişikliklerle siyasal özgürlükler daha fazla kısıtlandı.

Öte yandan Çin yönetimi, bölgesinin kumara dayalı ekonomisinin daha fazla çeşitlendirilmesini, finans, ticaret, sergi ve fuar turizmi, geleneksel Çin tıbbı gibi alternatif sektörlerin daha fazla gelişmesini istiyor ancak kumar gelirlerinden elde edilen vergiler, halen bölgedeki sosyal harcamaların en önemli kaynağı durumunda bulunuyor.

Pekin'in bir diğer hedefi de Makau'nun kalkınma stratejilerini ulusal kalınma stratejisiyle daha fazla uyumlaştırması. Bölgenin, Çin ana karasındaki Guangdong eyaleti ile Hong Kong ve Makau'yu kapsayan "Büyük Körfez Bölgesi"nin entegre kalkınma planının parçası olması hedefleniyor.

Yeni baş yönetici, Pekin çizgisinde bir isim

Bugün yemin ederek göreve başlayan Baş Yönetici Sam Hou-fai, Makau'nun Çin'e devredildiği 1999'dan bu yana Çin ana karasında doğan ilk baş yönetici oldu.

Merkezi hükümetin güdümündeki Seçim Komitesinin büyük çoğunlukla seçtiği Sam, Pekin çizgisinde bir isim olarak biliniyor.

Makau'nun ekonomisinin dayandığı kumarhane işletmelerinin sahibi aileler, uzun süredir bölgede baş yönetici seçiminde etkili oluyor ve bu durum iç siyasetin bu büyük iş insanlarının güdümünde olduğu eleştirilerine yol açıyordu.

Merkezi hükümetin işaret ettiği bir isim olarak seçime rakipsiz giren Sam'in ise Pekin'in isteklerine ve bölgeye yönelik hedeflerine daha fazla öncelik vereceği tahmin ediliyor.

1962 yılında Çin'in Guangdong eyaletinde doğan Sam, Çin'de hukuk okuduktan sonra ana karada çalıştı. 1986 yılında o sırada Portekiz yönetiminde olan Makau'ya taşındı. Portekiz'in Coimbra Üniversitesi'nde hukuk öğrenimini sürdüren Sam, 1995'te Makau Kamu Savcılığında göreve başladı.

Sam, 1999'da bölge Çin'e devredildiğinde Makau Nihai Temyiz Mahkemesinin başkanlığına getirildi. Bölgenin en yüksek yargı organı olan mahkemenin başkanlığını 25 yıl yürüten Sam, baş yönetici seçimine girebilmek için ağustosta istifa ederek görevinden ayrıldı. Sam Hou-fai, Makau Baş Yöneticiliğini 5 yıl yürütecek.

Muhabir: Emre Aytekin