ANKARA (AA) - "Karanlık ticari tasarım" olarak değerlendirilen, bir ürünün fiyatının yapay olarak yükseltilip ardından indirim uygulanıyormuş gibi sunulması, stokta olmayan ürünlerin satışta yer alması ya da tüketicinin ücretsiz deneme süresi sonrası otomatik olarak ücretli aboneliğe geçirilmesi gibi etik dışı uygulamalar, vatandaşları satın alma süreçlerinde yanlış yönlendiriyor.
AA muhabirinin derlediği bilgiye göre, dijital ticari pazarların gelişmesiyle ortaya çıkan "karanlık ticari tasarımlar", özellikle çevrim içi platformlarda yaygın şekilde kullanılıyor. Bu tasarımlar, tüketicileri genellikle çıkarlarına en uygun olmayan seçimleri yapmaya yönlendiren, aldatan, zorlayan veya manipüle eden uygulamalar olarak tanımlanıyor.
Tüketicide satın alma baskısı yaratan "sınırlı stok" kampanyaları, abonelik hizmetlerinde iptal süreçlerinin karmaşık hale getirilerek tüketicilerin hizmete devam etmeye zorlanması ya da bir alışveriş sitesinde, ürünün indirimli fiyatının kısa bir süre için geçerli olacağının belirtilmesi gibi tüketicilerde acele karar verme hissi oluşturan yaklaşımlar, "karanlık ticari tasarımlar" olarak değerlendiriliyor. Son yıllarda internet reklamcılığında daha sık görülen bu tasarımlar nedeniyle tüketici şikayetleri giderek artıyor.
"Tüketiciler manipülatif taktiklerle acil karar vermeye zorlanıyor"
Tüketici Hakları Derneği Başkanı Ergün Kılıç, AA muhabirine, karanlık ticari tasarımlar konusunda kendilerine ulaşan şikayetlere ilişkin bilgi verdi.
Bu tasarımların hukuki, ekonomik ve idari boşlukları kendi lehine çeviren kişi ya da işletmelerin, tüketicilerin karar alma süreçlerini manipüle ederek, onları belirli ürün ya da hizmetlere yönlendiren etik dışı pazarlama taktikleri olduğunu belirten Kılıç, bunun en yaygın örneklerinden birinin, ürün fiyatının yapay olarak yükseltilip ardından indirim uygulanıyormuş gibi sunulması olduğunu söyledi. Kılıç, aboneliklerde de sıklıkla bu uygulamalara rastlandığına dikkati çekerek, şöyle konuştu:
"Aboneliklerde tüketicilere fiyat hakkında yanıltıcı ya da eksik bilgi verilerek, ücretsiz deneme süresinin sonunda otomatik olarak ücretli aboneliklere geçiş yapılır. Tüketici bu durumun farkına vardığında ise çoğu zaman geç kalmış olur. Ayrıca ürün fiyatına dahil olmayan ek ücretlerin sonradan eklenmesi ve anlaşılması zor, küçük puntolarla yazılmış sözleşmeler, tüketicilerin gözünden kaçırılarak büyük mağduriyetlere yol açar. Satın alma baskısı yaratmak için kullanılan 'sınırlı stok', 'son şans', 'bugün size özel', 'son 3 gün' gibi manipülatif taktiklerle tüketici, acil karar vermeye zorlanır. Ayrıca stokta olmayan ürünlerin satışa sunulması ve fiyat geçerlilik süreleri hakkında eksik bilgilendirme yapılması, tüketiciyi en çok mağdur eden manipülasyonlar arasında yer alıyor."
"Tüketiciler, yanıltıcı mesajlarla oyun sitelerine üye yapılıyor"
Kılıç, son dönemde bu konuda tüketici şikayetlerinde belirgin artış yaşandığını bildirdi. Tüketicilerin bilgisi ve onayı olmadan çeşitli hizmetlere abone yapılmasının bu şikayetler arasında yer aldığına işaret eden Kılıç, aboneliklerini iptal etmek isteyenlerin ise zorlu ve karmaşık süreçlerle karşı karşıya kaldığını anlattı.
Tüketicilerin, ücretsiz deneme süresi sonrası otomatik olarak ücretli aboneliğe geçirilme durumuyla karşılaştığını, tuzak çağrılar ya da yanıltıcı mesajlarla oyun sitelerine üye yapıldığını ifade eden Kılıç, vatandaşların sahte indirimler ve gizli ücretlerle ilgili manipülasyonlara da maruz kaldığını dile getirdi. Kılıç, "Tüketiciler, bir ürünün normal fiyatının indirilmiş gibi gösterilerek yanıltıldıklarını bildiriyorlar." değerlendirmesinde bulundu.
Kılıç, tüketicilerin bu tür uygulamalarla karşı karşıya kalmaları durumunda ikamet ettikleri Ticaret Bakanlığının il müdürlüklerine veya ilçe kaymakamlıklarında faaliyet gösteren tüketici hakem heyetlerine başvurabileceklerini belirterek, "Şikayetlerde başvuruya konu olan mal ve hizmetlere ait belgelerin başvuru ekine konulması gerekiyor. Başvuru sınırı 104 bin liradır. Bu rakamın üzerindeki uyuşmazlıklarda ara bulucuya başvurulması gerekiyor." dedi.
"Satın alma işleminde gizli maliyetlerin olup olmadığı kontrol edilmeli"
Tüketicilerin özellikle çevrim içi alışveriş yaparken küçük yazıları dikkatlice okuması, "sonraki" veya "kabul et" gibi butonlara tıklamadan önce içeriği kapsamlı şekilde değerlendirmesi gerektiğini vurgulayan Kılıç, ürün veya hizmet aboneliklerine kaydolmadan önce, iptal şartlarının kontrol edilmesinin de önemli olduğunu söyledi.
Kılıç, e-ticaret sitelerindeki satın alma işlemlerinde tüm ücretlerin dikkatlice gözden geçirilmesi gerektiğine işaret ederek, "Gizli maliyetler veya ek ücretler olup olmadığı kontrol edin. Satın almayı düşündüğünüz ürün veya hizmet hakkında önceden araştırma yapın. Alışveriş yapacağınız sitenin güvenilirliğini araştırın. Sertifikalı ve iyi yorumlar alan platformları tercih ederek, dolandırıcılık riskini azaltabilirsiniz." diye konuştu.
Aldatıcı reklamlar Ticaret Bakanlığının da radarında
Türkiye'de ilgili kurumlarca, son dönemde tüketici davranışlarını manipüle ettiği belirlenen karanlık ticari tasarımların önüne geçmek için çalışmalar sürdürülüyor.
Ticaret Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren Reklam Kurulu, tüketicilerin muhtelif sektörlerde dijital mecralarda karşı karşıya kaldığı aldatıcı ticari tasarımlara yönelik incelemeler gerçekleştiriyor.
Bu kapsamda Kurul, yılın 9 ayında toplam 1340 dosya hakkında görüş ve değerlendirmelerde bulundu. Aldatıcı reklam veya haksız ticari uygulama olduğu tespit edilen 1173 dosya hakkında durdurma cezasının yanı sıra toplam 187 milyon 456 bin 473 lira idari para cezası uygulandı.
Muhabir: Seda Tolmaç
