Kars’ın tarihi 5000 yıl öncesine uzanıyor. Anadolu MÖ 9 ve 6. Yüzyıllar arasında Urartular döneminde altın çağını yaşarken Kars’ta medeniyetin ilk izleri atılmış. Hatta Van, Tuşpa yöresindeki Çavuştepe – Gavaş arasında 2800 yıl önce inşaa edilmiş su kanalları hala işlevsel. Ardından yöreye Persler gelmiş ve Anadolu’yu bir eyaleti haline getimiş. Ardından Büyük İskender’in Helenistik dönemi başlamış.
MÖ 1.yüzyılda 2. Tigyan Kars’ı da kapsayan bölgede Lübnan’dan Kapadokya’ya uzanan büyük Ermeni krallığını kurar. Ardından Roma Avrupa’da hüküm süren kıtlıktan kurtulmak için Anadolu’ya gelir, ve yörenin verimliliğine hayran kalarak ‘Asya Minör’ adını verir, adım adım Anadolyu fetheder ve Ermeni krallığının önünü keser. Roma 4, 5 ve 6. yüzyıllarda bölgedeki Ermenileri kontrol altında tutar. Ancak Pers kavmi olan Sarsaniler bölgeye saldırır ve yöre bir dönem Ermeniler bir dönem Perslerin egemenliğine girer. 7. yüzyıldan sonra Emeviler, sonra Abbasiler bu coğrafyayı yönetir.
Ardından yine Ermenilerin hakimiyeti başlar. Ve 10-11 yüzyıllarda Ermenilerin hakimiyetinde bölge altın çağını yaşar. ‘Binbir kiliseli şehir’ Ani inşaa edilir ve başkent Kars’tan Ani’ye taşınır. İhtişamlı mimari harikaları ortaya çıkar. (Bu arada Ermeniler kendilerine Hay diyor ve ülkelerinin adı da Hayastan, ancak onlara Ermenistan diyen Persler).
Daha sonra Kars ve civarı, 1058’de Selçuklu, 1124’te Gürcüler, 1153’te Saltukoğulları’nın, 1239’da Moğollar’ın, ardından İlhanlılar, Celâyirliler, Tîmûrlular, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Safevîler’in ve de 1534’te Kânûnî Sultan Süleyman Han döneminde Osmanlıların hakimiyetine geçer.
16.yüzyılda Kars Osmanlılar’ın önemli bir askerî bir üssü ve serhat şehri olur. Selçuklular döneminde temelleri atılan Kars Kalesi ve surları onarılır ve güçlendirilir, birçok camii, hamam ve köprü inşaa edilir.
1877-1918 yılları arasında ise Kars Rusların egemenliği altına girer. Ruslar Anadolu’ya açılan kapı olarak gördükleri için büyük önem verirler Kars’a. Ve Hollanda’dan getirdikleri mimarlar ile yepyeni bir şehir inşaa ederler. Izgara planlı, birbirine paralel ve kesen geniş caddeler üzerinde harika taş binalar yapılır.
1918 başında Osmanlı ve müttefiklerine yenilen Rusya, silâhlarını bırakıp, Brest-litovsk Antlaşması ile Kars’ı Osmanlı Devletine terk eder. Ve bu dönemde, ömrü 8 ay sürecek Cenubi Garbi Kafkas Demokratik Cumhuriyeti kurulur, ancak savaş sonrası yöre ingilizler’in himayesine girmiştir ve İngiliz askerler meclisi basıp dağıtarak bu demokratik girişimi sonlandırırlar.
Kurtuşul Savaşı sırasında 15’inci Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa, 30 Ekim 1920’de Kars’ı kurtarır ve Kars Kalesine Türk Bayrağı çekilir. 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması ile Kars Türkiye’ye iade edilir.
